Ma'arif

فخر رازی و زین کیشی و خورزمشاه را و چندین مبتدع دیگر بودند گفتم شما صد هزار دلهای با راحت را و شکوفها و دولتها را رها کرده اید ¹ و درین دو سه تاریکی گریخته اید و چندین معجزات و براهین را مانده اید و بنزد دو سه خیال رفته اید این چندین روشنایی آن مدد نکرد که این دو سه تاریکی عالم را بر شما تاریک دارد و این غلبه از بهر آنست که نفس غالب است و شما را بی کار میدارد و سعی میکند ببدی و چون بی کار باشید همه بدی کرده شود و تاریک و وسوسه و خیال و سوداهای فاسد و ضلالت بدید آید از آنک عقل غریبست و نفس در مملکت خودست و آن مملکت از آن شیاطین است و این دنیاست که ماحضرست و حجابست از دَرِ غیب و نزد عاقلان این دنیا حاجتی ² است بر درغیب.

p.82 فصل ۵۵ فخر رازی و زین کیشی و خورزمشاه را و چندین مبتدع دیگر بودند گفتم شما صد هزار دلهای با راحت را و شکوفها و دولتها را رها کرده اید ¹ و درین دو سه تاریکی گریخته اید و چندین معجزات و براهین را مانده اید و بنزد دو سه خیال رفته اید این چندین روشنایی آن مدد نکرد که این دو سه تاریکی عالم را بر شما تاریک دارد و این غلبه از بهر آنست که نفس غالب است و شما را بی کار میدارد و سعی میکند ببدی و چون بی کار باشید همه بدی کرده شود و تاریک و وسوسه و خیال و سوداهای فاسد و ضلالت بدید آید از آنک عقل غریبست و نفس در مملکت خودست و آن مملکت از آن شیاطین است و این دنیاست که ماحضرست و حجابست از دَرِ غیب و نزد عاقلان این دنیا حاجتی ² است بر درغیب.
p.83 و امّا قسم نیکویی همین سعی کردنست بنیکویی و آلت نیکوی آنست که تا با یار نیک ننشینی ³ وجد نکنی و مراقب احوال خود نباشی نغزی و نیکویی پدید نیاید از آنک این جهانیست که خار وحشیش بی سعی تو روید و همه بیابانها و صحراها پرشود. اما گلزار و درختان میوه دار بی سعی تو بدید نمی آید امّا خیالات صور اسفل و عداوة چون آن خس است که هر ساعتی پیش تو بروید و بدید آید بی سعی تو. اکنون این جهانیست همچون زره و گرد در یکدیگر شده و شما متحیر مانده و هیچ بیرون شوی نمی بینید آخر از ولایت عدمتان برانگیختند و شما همچون ملخ بر سر این سبزه زار حطام دنیا فرو آمدیت کَاَنَّهُمْ جَرَادٌ مُنْتَشِرٌ ^a چشم را بخیره روی گشاده اید و در شما یک ریزه آب نی از توشۀ آخرت همین توشۀ دنیا ساخته اید و پر و بال می گشایید و بهر جایی فرو می نشینید آخر ملخ نیستید که همچنین میکنید که بیضه همینجا بیرون می آرید و همینجا می نشینید. امّا چنانک فرشتگانرا پرها داده اند اوُلیْ اَجْنِحَةٍ مَثْنَی وَ ثُلٰثَ وَ رُبَاعَ ^b مرا نیز همچنان پرها داده اند یکی پر عقل و یکی پر حلم و یکی پر علم و نظرم بعرش داده اند و دریافتم بدانش الله داده اند و من همچون مدّثّر سر در لباس ارحام و اصلاب داشتم و مرا خبر نبوده است که با من چه کارها دارند از برای ضعیفان آخر زمان که چون مورچۀ اسفل بی قرار و بی ثبات اند ببرکت آنک متابعت من کنند سوارشان گردانند. پس مرا قرین ایشان بدان گردانیدند تا مرایشانرا راه نمایم خود من عزیزی خود را و عزت خود را نمیدانستم گویی که وَ الضُّحَی ^c قسم بچاشتگاه نماز چاشت منست وَ اَللَّیْلِ ^c زمان طاعت شب منست که فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ ^d . اکنون من نیز مدّثّرم در پردهای غفلت تا برخیزم و خود را آگاه کنم
p.84 که قُمْ فَانْذِرْ وَ رَبَّکَ قَکّبِّرْ ^e والله اعلم.
pp. 82 - 84 ۱ _ اصل: کرده اند. ۲ _ ظ: حاجبی. ۳ _ اصل: نشینی. a قرآن کریم، سورۀ ۵۴، آیۀ۷. b سورۀ ۳۵، آیۀ۱. c سورۀ ۹۳، آیۀ۱و۲. d قرآن کریم، سورۀ ۱۷، آیۀ۷۹. e قرآن کریم، سورۀ ۱۲، آیۀ۳۱.