وَ مٰا مِنْ دٰابّةٍ فِی الْاَرْضِ اِلّا عَلَی الله رِزْقُهٰا ^a . حرف علی مستعملة لتأکید تحقیق الوعد مادرِ درخت که غذا می خورد میوها چون اطفال سر پستان مادر شجر را گرفته باشند بدهانهای خود و شیر می خورند هرچه بدمِ گرمِ حرص تا بستان درخت جمع کرده باشد جمله را بدم سرد زمستان باز می دهد چنانک آدمی بدم گرم حرص هرچه از مال جمع می کند بنفس سرد باز پسین همه را بماند و برود درخت را نیز هرچه بباد صبا و شمال و نسیم حاصل شده باشد جمله بباد خزان نیست شود یعنی هرچه ببادی حاصل شود ببادی برود گویی که این آسمان و زمین که بر می گرددی همچون درختی است و آدمیان چون میوها‌اند بر [شاخ] این درخت که فرو می افتندی و بحقیقت همچنین است از آنک آدمی اگرچه بر یکجا بر قرار است ولیکن می رود و همچون میوه از شاخ می افتد و یا این آسمان و زمین چو شخصیت و ستارگان و ماه و آفتاب چو خطرها و فکرها و تدبیرهای ویست که هر ساعتی تدبیری دیگر می کند چنانک آدمی گوشت یک لخت بود که در شکم مادر او را فتق کردند این سیّارات حواس را و شمس و قمر عقل و دانش را درو چون بدید آوردند آسمان نیز همچنین یک لخت بود بشکافتند و نورها و فکرها و تدبیرها پدید آوردند باز بدلم آمد که چرخ فلک بر می گردد و هر ستارۀ می رود و می آید و حال آدمیان و چیزها می گردد از حال بحال و از کمال و نقصان و خوش و ناخوش اینها چگونه باشد الله الهام داد که تقدیر گیر همچنین باشد چو آن ستارگان و چرخ فلک صنع من باشد نه آن همه احوال را من گردانیده باشم و بحکم من بوده باشد پس کُلُّ یَوْمٍ هُوَ فِيِْ شأْنٍ ^b چگونه بود و هر زمانی صد هزار کاری دیگر هم برین ترتیب از اوامر و نواهی در میان خلقان رانده‌ام و فایدهای خلعت امتثال را و محنت تمرّد را پدید آورده‌ام اکنون عوارضی که بر پنج حسن من و ادراکات پنج حس من و در جملۀ اجزای من از