Ma'arif

فَلمَّا بَلَغَ مَعَهُ السّعْیَ ^a هر یکی سعی می کنند و می دوند بطرفی هر که روی بآبادانی دارد بدانجای برسد یکی بآبادانی و یکی بویرانی اکنون

p.296 فصل ۱۸۹ فَلمَّا بَلَغَ مَعَهُ السّعْیَ ^a هر یکی سعی می کنند و می دوند بطرفی هر که روی بآبادانی دارد بدانجای برسد یکی بآبادانی و یکی بویرانی اکنون
p.297 بیان می فرماید از بذل یکی مال و تن و فرزند و از بهر الله بیزاری جستن از پدر و مادر لَهُ مَا فِي السَّمٰواتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ^b بعضی را زینت سعادت در ساعد وی کنیم و بعضی را زنجیر خذلان و اضلال در گردن کنیم نه که فرعون و ابلیس نمی دانستند حقیقت موسی و آدم را با چندان معجزات ولیکن زنجیر قهر ما هم بدان جای ایشان را باز می دارد که سگان جایتان اینست. لَاَ تأْخُذُهُ سِنََةٌ وَلَانَوْمٌ ^b. تا چند عشق چشم پر خمار پر خواب آری یک چند گاهی عشق بی خوابی ¹ آر وَ اِذْ قَال اِبْرَاهِیْمُ رَبِّ اَرِنِی کَیْفَ تُحْیِی الْمَوْتىٰ قَالَ اَوَلَمْ تُؤْ مِنْ قَالَ بَلَىٰ وَلَکِنْ لِّیطْمَئِنَّ قلْبِیْ ^b فرمود که ای خلیل چون دلی پیوسته پرّان و بی قراری مطلوب تراهم در مرغان ظاهر کنیم و نیز استدلال شود همه خلقان را بر احیاء اموات که قفص ² قالب هیچ کسی خالی نیست از این چهار مرغ هر شب هر چهار را می کشند و در هم می آمیزند و بوقت صبح همه را زنده می کنند و بدین قفص باز می فرستند یکی بط حرص مکتسبات که مقصود او جمع مالی باشد همچون خربطی بربط نیاز می زند و دوّم خروس شهوت که خروش و فغان او بایوان می رسد، سوم زینت و آرایش تردامنی طاوس رنگ برنگ سالوس می خواهد هر ساعتی مشّاطگی کند و چهارم عمر طلبی چون زاغ کاغ او دشت و صحرا پر کرده است. رَبّ اَرِنِيْ کَیْفَ تُحْبِي الْمَوْتیٰ یعنی او می خواست تا مرده زنده کند تو دربند آن شدۀ تا زنده را مرده کنی آسمان از حساب زندگانست و خاک از حساب مردگانست هر نباتی که قصد زندگی دارد قصد بسوی آسمان دارد و چون تمام بحدّ حیات برسد باز چون بخواهد مردن قصد زمین کند همچنان ارواح اهل سعادت آشیان بر آسمان از بهر این معنی دارند و جان کافران در سجّین قرار از بهر این معنی دارند و هر جزو ترا چون پشه حیات داده‌ام و با تو جمع کرده‌ام اگر این مرغان اجزات را بپرانم باز نتوانم جمع کردن، آدم در بند علو بود و آن بهشت است، ابلیس در بند سفل بود و آن زمینست تو دربند شهوت و خوردنی هر دو سفلی‌اند
p.298 بلای آدمی دو چیز است: یکی آب روی و یکی باد و باد ³ دو نوعست یکی باد عقوبت چنانک عادیان را ترنجیده و متکبّر و بقوت خود مغرور گشته ⁴ آن همه بادها جمع شد و بیامد و همه را از بیخ بر کندند. بِرِیْحٍ صَرْصَرٍ عَاتِیْةٍ سَخَّرَهَا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیالٍ وَ ثَمَانِیةَ ایّامٍ ^c و یکی باد رحمتست. وَاجْعَل لِّی لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ ^d اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ اَلسَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَیٰ عِبَادِ الله الصَّالِحِیْنَ. و آب روی دو نوعست یکی آب چنانک فرعون می نازید که هٰذِهِ الْاَنْهَارُ تَجْرِیْ منْ تَحْتِیْ ^e هم بر آن آبش عقوبت کردند و هم بدان آب رویش را سیاه کنند بدان جهان و یکی دیگر آب رویست که بر روی زنی سپید روی شود. یوْمَ تَبْیضُّ وُجُوْهٌ ^f وَ کَانَ عِنْدَ الله وَجِیهاً ^g. اکنون اگر مؤمنی خورد و خواب و شهوت را کم کن و خود را می گوی که مؤمنان و عاشقانرا خواب و قرار کجا باشد و عاشق و مؤمن چگونه مخالف رضای محبوب بود و چون امر محبوب بیاید چگونه از سر قدم نسازد، پس هر زمان خود را می گوی که اگر مؤمنی رخسارۀ زردت کو و بوی جگر سوخته‌ات کجاست و بی قراری و بی آرامیت کجا شد، اکنون ذکر الله می گوی و دایم در طلب الله می باش (والله اعلم).
pp. 296 - 298 a . [قرآن کریم،] سورۀ ۳۷، آیۀ ۱۰۲. b . قرآن کریم، سورۀ ۲، آیۀ ۲۵۵ و ۲۶۰. ۱ _ اصل: بی خواهی. ۲ _ اصل: نقص. ۳ _ اصل: و آب. ۴ _ ظ: عادیان ‌ترنجیده و متکبر و بقوت خود مغرور گشته را. c . قرآن کریم، سورۀ ۶۹، آیۀ ۶، ۷. d . سورۀ ۲۶، آیۀ ۸۴. e . سورۀ ۴۳، آیۀ ۵۱. f . سورۀ ۳، آیۀ ۱۰۶. g . سورۀ ۳۳، آیۀ ۶۹.